Fotozetwerk is een methode voor het instellen van lettertypen waarbij fotografie wordt gebruikt om kolommen met letters op een rol fotografisch papier te maken. Het is achterhaald door de populariteit van de personal computer en desktop publishing, die aanleiding gaven tot digitaal zetwerk.

De stageperiode voor mijn MTS-opleiding viel in het snijpunt van 3 tijdvakken voor Prepress. Het bedrijf Berthold werd al in de achttiende eeuw in Berlijn opgericht en heeft zich toen al gespecialiseerd in lettertypes.

Bij een deel van de klanten van het stagebedrijf was de vorige generatie van Berthold opto-mechanische fotozet machines nog volop in gebruik. De software waarin de teksten worden opgemaakt stuurt dan een (grotendeels) mechanische machine aan, die letter voor letter een film zal belichten met behulp van glazen plaatjes waarop alle letters van één lettertype (font) zijn geëtst.

Een ander deel van de klanten was overgestapt naar het state-of-the-art Berthold M systeem. Een uitgebreide serie van specifiek samengestelde hardware (gebaseerd op de Motorola 68000 microprocessors), operating system (gebaseerd op Unix en X Window System) en specifieke software (BertholdProfiPage) voor het digitaal opmaken van complete pagina’s.

Met de komst van digitaal fotozetten werden de mogelijkheden voor fonts niet langer fysiek beperkt en met zo’n (altijd deels lichtgeel gespoten) M Systeem kon een zetterij beschikking krijgen over alle 1.800 Berthold lettertypen.

De ontwikkeling in de computer industrie bleef zich versnellen ( Wet van Moore), personal computers (vaak IBM klonen) werden binnen korte tijd extreem populair. In het kielzog van Adobe PostScript brak het volgende tijdperk aan waarin het voor iedereen met een fatsoenlijke personal computer mogelijk werd om pagina’s te zetten en op fatsoenlijke kwaliteit te (laten) printen of drukken.

Dat luidde al snel het einde van de Series M en zelfs het prestigieuze bedrijf H. Berthold AG, opgericht in 1858, ging in 1993 roemloos ten onder. Op deze pagina een redelijk overzicht van de Berthold Series M aan de hand van een aantal folders uit 1988/89 nog in mijn archief en nu toegevoegd aan Archive.org.

Berthold M Series

De trends in typografie en vormgeving worden ondermeer beïnvloed door de technische ontwikkeling van zetsystemen en belichters. Creatieve vormgevers en ontwerpers passen de nieuwe zettechnische mogelijkheden snel en met veel enthousiasme toe. Voorbeelden hiervan zijn bijvoorbeeld diapositieve teksten als kop, diapositief geplaatste of gerasterde vlakken en bladzijden, en gekantelde regels. Door gebruik te maken van moderne productiemiddelen kunnen zetterijen economisch en efficiënt inspelen op de nieuwe trends in typografie en vormgeving van grafische producten.

De geïntegreerde verwerking van hele pagina’s is een nieuwe ontwikkeling in de fotozet-industrie. Het zetwerk kan tot op de laatste minuut op het beeldscherm worden veranderd en hoeft bij een correctie niet met de hand te worden omgemonteerd en opnieuw te worden samengesteld. De compleet opgemaakte pagina wordt als een schone film uitgedraaid op een recorder, inclusief teksten, logo’s, lijnen en rastervlakken.

Berthold is in (typo)grafische vakkringen beroemd geworden door haar pionierswerk bij de ontwikkeling van zetsystemen met een hoog prestatievermogen en beschikt over de juiste technologie en de noodzakelijke know-how voor de ontwikkeling van moderne prepress systemen. Hierdoor kan Berthold voldoen aan de hoge eisen die door de markt worden gesteld. Zoals: een hoge zet-kwaliteit, uitstekende letterkwaliteit, professionele software-oplossingen voor complexe taken en een hoge productie bij sterk variërende opdrachten.

Werktekeningen, typografische vormgevingen, illustraties en foto’s kunnen bij de opbouw van de complete pagina geometrisch worden bewerkt. Ze moeten dan worden gedigitaliseerd met de overeenkomstige, aanvullende software of met een BertholdScanner. Foto’s die op de BertholdScanner zijn gescand, worden in de grijswaarden opgeslagen, zodat de afbeeldingen op ieder moment op het Workstation kunnen worden bewerkt. De BertholdRasterlmageServer vergroot en verkleint de beelden naar de maatstaf die nodig is in de te belichten pagina, berekent de uitsnede en rastert de halftoonbeelden.

Speciale tekens, logo’s en vignetten, die met het BertholdLogoType programma kunnen worden gemaakt, worden in de BertholdRasterlmageServer als logofont opgeslagen en daarna als gewone letters behandeld.

Met het BertholdWorknet is het mogelijk een op maat gesneden tekst- en beeldopmaaksysteem samen te stellen, voor de opmaak van complete pagina’s met tekst, lijn- en halftoonelementen. Het BertholdWorknet werkt met een zeer hoge overdrachtsnelheid tussen verschillende invoersystemen, opslagmedia, opmaakterminals en recorders.

Aanvullend staat als optie de BertholdLaserprinter ter beschikking. Deze laserdrukker biedt de mogelijkheid om voordelig letteridentieke complete pagina afdrukken voor correctie of het lay-outen op schrijfmachinepapier te verkrijgen.

Berthold Textstation

Het BertholdTextstation is een werkplek voor het opmaken van tekstpagina’s en ingewikkeld zetwerk, met tekst en lijnelementen. Doordat BertholdTextstation werkt met ProfiPage, het nieuwe universele standaard zet-programma van Berthold, wordt zetwerk sneller en eenvoudiger opgemaakt.

Hardware

Evenals bij de andere BertholdWorkstations, is dit Textstation gebaseerd op de beproefde standaard hardware van SUN Microsystems. Het SUN toetsenbord is vervangen door het gebruiksvriendelijke typografische Berthold toetsenbord, met 154 karakterfunctie- en instructietoetsen. Een optische muis wordt gebruikt om de menuvensters te bedienen. Daarnaast dient de muis als hulp bij het zetten van contouren. Alle input verschijnt interactief op het WYSIWYG venster van de monitor, zodat men steeds het zetwerk kan controleren en corrigeren. Het is ook mogelijk naar wens fotoblokken in te voegen, om zo tot een totaal typografisch ontwerp van de pagina te komen.

Software

Uitgebreide Berthold zetsoftware zorgt samen met UNIX (een internationale softwarestandaard) en met de 32 bits rekentechnologie, voor een hoge produktiviteit. Het BertholdTextstation gebruikt de universele BertholdProfiPage zetsoftware, die is opgeslagen in de BertholdDataBox of in de BertholdDataTower. De software bevat ondermeer diktewaarde-, afbreek-, contourenzet- en estheticaprogramma’s en een uitzonderingen-woordenboek. De BertholdProfiPage fotozetsoftware heeft nieuwe, eenvoudige, tijdbesparende zetfuncties, waardoor het zetwerk sneller en efficiënter kan worden uitgevoerd. Een geroutineerde Berthold gebruiker kan de werkwijze volgen waarmee hij vertrouwd is van andere Berthold systemen. Hierdoor kan men bestaande kennis en ervaring blijven gebruiken.

Worknet

Als het BertholdTextstation via het BertholdWorknet is verbonden met andere componenten van de serie M, heeft het toegang tot alle tekstdata op andere aangesloten units. Het is ook mogelijk data door te geven aan de andere Workstations. Hierdoor is het BertholdTextstation ideaal voor de geïntegreerde bewerking van teksten en lijnelementen. Alle functies van de op het Worknet aangesloten BertholdRecorder kunnen optimaal worden benut.

Opslag

Het BertholdTextstation is aangesloten op een BertholdDataBox of BertholdDataTower, die wordt gebruikt voor administratie en opslag van de programmagegevens. De BertholdDataBox heeft een 169 of 250 MB harde schijf en een 60 MB Tapestreamer, voor de invoer, uitvoer en opslag van digitale informatie. De BertholdDataBox wordt gebruikt voor de administratie en opslag van alle programma’s, dikte- en estheticawaarden en zetwerk. Aan de BertholdDataBox kunnen maximaal drie Textstations worden verbonden.

Het BertholdTextstation is een nieuwe ontwikkeling in de serie professionele Workstations. Het kan worden gebruikt als onafhankelijk inputstation voor professionele, tekstgeoriënteerde pagina-opmaak en typografisch zetwerk, bestaande uit tekst en lijnen. Aangesloten op het BertholdWorknet kan het Textstation rechtstreeks de data van andere Berthold-componenten oproepen, bewerken en weer doorsturen.

Berthold EasyScanner

Met de BertholdEasyScanner worden halftoon- en lijn-modellen gedigitaliseerd; die later op het BertholdWorkstation in het overeenkomstige zetwerk worden geplaatst. Gekoppeld aan een fotozetter van Berthold, kan men dan de complete pagina met teksten, foto’s, logo’s, lijn- en rasterelementen belichten.

Berthold heeft de BertholdEasyScanner ontwikkeld, om beeldgegevens van halftoon- en lijnmodellen te registreren voor de geïntegreerde verwerking van teksten, foto’s, logo’s, lijn- en rasterelementen. Deze vlakbedscanner is geschikt voor het digitaliseren van halftoonmodellen van zowel kleur als zwart/wit originelen.

Door gebruik te maken van de CCD techniek, is een juiste toonwaarde weergave, ook van kleuroriginelen, mogelijk.
Opzicht- en doorzichtmodellen van groot formaat kunnen worden verwerkt.

De besturing van de scanner geschiedt vanaf één van de BertholdWorkstations. Hier worden de naam, de scan-karakteristieken, rasternummer, de gewenste uitsnede en de vergrotingsmaatstaf vastgelegd. Het daaruit resulterende oplossende vermogen kan ook nog met de hand worden veranderd om de kwaliteit te beïnvloeden. Originelen tot een formaat van 216 x 500 mm kunnen worden gedigitaliseerd. Een pre-scan maakt het mogelijk om een juiste uitsnede te maken.
Het oplossende vermogen is afhankelijk van het formaat. Dit kan van 1 tot 64 lijnen per millimeter variëren. Alle scangegevens worden online doorgestuurd naar de BertholdDataBox of de BertholdDataTower, die zijn verbonden met één van de BertholdWorkstations.

Bij halftoonmodellen worden de grijswaarden opgeslagen, zodat de beelden na het scannen op één van de BertholdWorkstations kunnen worden bewerkt. De reeds gescande beelden kunnen vervolgens worden vergroot, verkleind, vervormd en met verscheidene drukkarakteristieken van een raster worden voorzien.

De ingebouwde datacompressie (Berthold-run-length-code) zorgt er bij lijn-afbeeldingen voor, dat de datahoeveelheid wordt gereduceerd tot factor 20. Hierdoor wordt de benodigde opslagruimte in de Datatower of de Databox aanzienlijk verminderd.

De BertholdEasyScanner beschikt over een automatische justering van het gekozen raster en de optimale beeldscherpte. Een toonwaarde aanpassing, die onafhankelijk is van het model, is mogelijk door de bepaling van de lichtste en de donkerste punten waarbij de prescan de vereiste waarden vaststelt. Zowel de manipulatie van halftonen, als hoge lichten en diepe schaduwpartijen en de verandering van het contrast kunnen in het BertholdWorkstation worden toegepast.

Voor het scannen van lijnmodellen kan men de zwart/wit overgang naar keuze bepalen en het resultaat na een prescan beoordelen.
De hogere oplossing bij lijnmodellen wordt bereikt door een grijswaarde-interpretatie tijdens het scannen.

Berthold HRScanner

De BertholdHRScanner is een vlakbedscanner met een hoog oplossend vermogen voor zwart/wit weergave. Deze scanner kan worden ingezet voor de digitalisering van zowel halftoon- als lijn-afbeeldingen. Dit is mogelijk door het oplossend vermogen van 1 tot 100 lijnen per millimeter. De machine is uitgerust met de CCD techniek waarmee de kleur- en toonwaarde, onafhankelijk van het formaat, wordt gecontroleerd.

Deze scanner is geschikt voor het digitaliseren van zwart/wit afbeeldingen die aan de door Berthold gestelde kwaliteitseisen voldoen. Door het hoge oplossende vermogen, is deze flatbedscanner geschikt voor het digitaliseren van halftoon- en lijnopnames.

Met de BertholdHRScanner kan men zwart/wit en kleur opzicht-modellen tot een formaat van 320 x 520 mm digitaliseren. De spectrale eigenschappen van de BertholdHRScanner zijn afgestemd op het menselijk oog, waardoor een optimale toonwaarde-omzetting van zelfs de meest kritische kleurmodellen gewaarborgd is.
Alle scangegevens worden on-line doorgegeven aan de BertholdDataBox of aan de BertholdDataTower. Deze dataopslagplaatsen zijn met een BertholdWorkstation verbonden. De grijstrappen van de halftoonbeelden worden direct in het geheugen opgeslagen, zodat de opnamen meteen na het scannen op het BertholdWorkstation kunnen worden bewerkt.

Er is speciaal aandacht besteed aan een eenvoudige en opdrachtgerichte bediening. De te scannen beelduitsnede wordt tijdens de beeldcontrole met een lineal bepaald. Bepaling van maatstaf- of vervormingsfactoren, automatisch of met de hand, vermindert de werkvoorbereiding aanzienlijk.

Tot de standaard software behoren verschillende toonwaarde-curven, die de bediener uit een toonwaarde archief kan kiezen, of zelf kan bepalen en opslaan. De bepaling of correctie van deze curven wordt zeer snel uitgevoerd met tekens of directe opgave van de gewenste densiteit. Hoge en lage tonen kunnen, net zoals de middentonen, onafhankelijk van elkaar worden ingegeven. Met deze functies is gestandaardiseerde reproduktie (gelijke densiteit van verschillende originelen) verzekerd. De met prescan automatisch verkregen toonwaarde-curve, maakt individuele manipulatie van beelden mogelijk. Bij lijnafbeeldingen is het mogelijk de kleur- en toonscheiding toe te passen. Stofdeeltjes kunnen met een software-filter worden geretoucheerd.

Berthold Laserstation

Met het BertholdLaserstation, de laserbelichter van Berthold, wordt niet alleen de productiviteit verhoogd, maar zijn ook nieuwe zettechnische prestaties mogelijk. Het Laserstation bestaat uit een BertholdRasterServer (RIP en PC) en een BertholdLaserrecorder.

Het BertholdLaserstation is een laserrecorder-systeem, geschikt voor het belichten van complete pagina’s. Met de bekende Berthold kwaliteit worden de opgemaakte pagina’s als een schone film uitgedraaid, inclusief teksten, logo’s, lijn-elementen en rastervlakken. De gemakkelijke Berthold zetsoftware verhoogt de productiviteit en de efficiëncy. Tevens biedt het gebruikers nieuwe zettechnische mogelijkheden.

Met het BertholdLaserstation kunnen lettertekens, regels, teksten, lijnen, logo’s en grafieken zowel leesbaar als onleesbaar, positief als negatief worden belicht. Gecompliceerde montages, in- en afkopieer-werkzaamheden en andere reprotechnische handelingen zijn door de pagina-opmaak mogelijkheden van de BertholdWorkstations overbodig geworden. Het is mogelijk werk te maken dat met de hand moeilijk of niet met precisie uitvoerbaar is, zoals bijvoorbeeld raster in raster plaatsen. Het maximale belichtingsformaat van de belichter is 302 x 755 mm, in de hoogte of in de breedte. De belichtingstijd voor een bladzijde van 302 x 302 mm bedraagt vijf minuten bij een oplossend vermogen van 80 lijnen/mm.

De BertholdLaserRecorder wordt bestuurd door de BertholdRasterServer. Deze bestaat uit een BertholdPersonalComputer en een Raster Image Processor (RIP). In de BertholdPersonalComputer kunnen 150 tot 2.000 lettertypen en logo’s worden opgeslagen (afhankelijk van de capaciteit van de harde schijf). De complete Berthold letterbibliotheek is in de vorm van BertholdLaserTypes beschikbaar. Deze BertholdLaserTypes zijn gedigitaliseerde letters van de originele Berthold lettertekeningen. De BertholdLaserTypes zijn compatibel met de BertholdDiatronic letters en kunnen van corps 4 (kapitaalhoogte 1.06 mm) tot 72 didotpunten (kapitaalhoogte 19.07 mm) worden gebruikt.

Met de BertholdLaserprinter kunnen snel proef lay-outs met letter-identieke complete pagina’s worden gemaakt. Deze afdrukken worden geprint op normaal, goedkoop schrijfmachinepapier.

Het BertholdLaserstation kan on-line worden aangesloten op het BertholdWorkstation, het BertholdTextstation, op alle autonome toetsenborden en op de toetsenborden van de systeemcentrales dms5000 en dms7000.

Berthold RecorderLI

De BertholdRecorderLI is een laser-recordersysteem dat complete pagina’s kan belichten, inclusief teksten, foto’s, logo’s, lijn- en raster-elementen. Met de recorder kunnen snel en efficiënt kant en klare, complete films met lijn- en halftoonbeelden worden uitgedraaid.

De BertholdRecorderLl is bij uitstek geschikt voor het belichten van de door de BertholdWorkstations opgemaakte pagina’s. Foto’s die op de BertholdEasyScanner of op de BertholdHRScanner zijn gescand, worden in de grijswaarden opgeslagen, zodat de afbeeldingen op ieder moment op het Workstation kunnen worden bewerkt. De BertholdRasterlmageServer vergroot en verkleint de beelden naar de maatstaf die nodig is in de te belichte pagina, berekent de uitsnede en rastert de halftoonbeelden.

De speciale tekens, logo’s en leestekens, die met het BertholdLogoType programma kunnen worden gemaakt, worden in de BertholdRasterlmageServer als logofont opgeslagen en daarna als gewone letters behandeld. Naast belichting van lijn- en halftoonbeelden kan de BertholdLaserRecorder ook letters belichten van 1.06 tot 200 mm kapitaalhoogte. Voor deze letters staat de complete Berthold-Letterbibliotheek ter beschikking in de vorm van de BertholdDiamondTypes. De oplossing van 80 lijnen/mm in combinatie met de DiamondTypes, voldoet aan de door Berthold en door de markt gestelde kwaliteitseisen.

De hoge uitvoerkwaliteit van de belichter wordt mede bereikt door twee parallel werkende processoren in de BertholdRasterlmageServer. Hierdoor kan de BertholdLaserRecorder een pagina van 302 x 302 mm met een raster van 80 lijnen/mm in 300 seconden belichten. Het maximale belichtingsformaat bedraagt 302 x 800 mm.

De BertholdRecorderLI kan on-line worden aangesloten op het BertholdWorkstation, het BertholdTextstation, alle autonome toetsenborden en op de toetsenborden van de systeemcentrales DMS 5000 en DMS 7000.

Berthold RecorderCI

De BertholdRecorderCI voldoet met een oplossend vermogen van 140 lijnen/mm aan de hoogstmogelijke kwaliteitsnormen. De hoge kwaliteit en snelheid van deze CRT recorder maakt belichting van complete pagina’s inclusief teksten, foto’s, logo’s, lijn- en rasterelementen mogelijk met een zeer hoge kwaliteit.

Superieure letterkwaliteit en een hoge weergavekwaliteit zijn de belangrijkste eigenschappen waaraan een belichter moet voldoen.

De BertholdRecorderCI voldoet met een oplossend vermogen van maar liefst 140 lijnen/mm aan de hoogstmogelijke kwaliteitsnormen.

De hoge kwaliteit en snelheid van deze CRT recorder maakt belichting van complete pagina’s inclusief teksten, foto’s, logo’s, lijn- en rasterelementen mogelijk met een zeer hoge kwaliteit.

De BertholdRecorderCI werd ontwikkeld voor het belichten van films voor de vervaardiging van hoogwaardig kwaliteitsdrukwerk. De configuratie bestaat uit een CRT belichter, (de BertholdHRRecorder) en een Raster Image Processor (de BertholdRasterlmageServer). Daarmee kan men teksten, foto’s, logo’s, lijn- en rasterelementen in een constante produktiestroom belichten.

De hoge oplossing van 140 lijnen/mm biedt een grote toonwaarde-dynamiek van de rasters en hierdoor kunnen er ook raster-verlopen door de BertholdRecorderCI worden belicht. De hoge snelheid van de belichter wordt verkregen door twee parallel werkende processors in de BertholdRasterlmageServer. Na een korte voorbereiding begint de belichting, terwijl de rest van de te belichten pagina nog dynamisch geschikt wordt gemaakt.

Voor de belichting van de tekst kan men beschikken over de complete Berthold letterbibliotheek in de vorm van de BertholdDiamondTypes. Deze kunnen van 4 (kapitaalhoogte 1.06 mm) tot 453 didotpunt (kapitaalnoogte 120 mm)worden belicht (Kapitaalhoogte 240 mm in voorbereiding).

Berthold SofhaRIP

De BertholdSofhaRIP is een Raster Image Processor voor filmuitvoer van PostScript® data naar Berthold recorders.

Met de BertholdSofhaRIP kan alle PostScript®-data worden uitgevoerd op een BertholdLaserRecorder. De PostScript-data vormt het scenario, de RIP is de regisseur en de recorder is de filmcamera.

De BertholdSofhaRIP kan zeer eenvoudig worden geïntegreerd in een bestaande Berthold-installatie. Hiervoor zijn de RasterServer of de RasterImageServer en de LaserRecorder verbonden met de SofhaRIP. Gegevens van een BertholdWerkstation worden op de gebruikelijke manier via de RasterServer of de RasterImageServer naar de recorder doorgegeven en hier in de hoogste Berthold-kwaliteit weergegeven.

Als de gegevens daarentegen in de vorm van een PostScript-document van een Apple Macintosh® of van een pc worden ontvangen, bereidt de BertholdSofhaRIP de pagina voor op uitvoer op de recorder. Afbeeldingen, illustraties en tekst worden weergegeven in de resolutie die beschikbaar is op de betreffende recorder, d.w.z. met 20, 40 of 80 regels per millimeter. De gegevens worden 1:1 geconverteerd, d.w.z. de mate waarin esthetiek, lijnen, basislijnpositie en kaphoogte kunnen worden beïnvloed, is afhankelijk van het lay-out programma dat op de Mac of PC wordt gebruikt. Daarnaast bieden de programma’s BertholdCreativeLink en BertholdOpenWorknet verdere mogelijkheden om pure zetgegevens van een Macintosh of pc om te zetten voor verbetering op het BertholdWerkstation zonder dat u opnieuw hoeft te toetsenborden de data.

Dankzij BertholdSofhaRIP kunnen zetterijen waarvan de klanten niet alleen gewend zijn aan maximale kwaliteit, maar ook aan flexibele dienstverlening, de PostScript-standaard ondersteunen – met name veelgebruikt in het creatieve grafische ontwerpveld – zonder de principes te verlaten dat afdrukken van hoge kwaliteit alleen kunnen worden geproduceerd op film-recorders met hoge resolutie, met hoogwaardige lettertypen en met gebruikmaking van de betreffende professionele knowhow.

© Op de afbeeldingen rust het copyright van H. Berthold A.G.
® PostScript is een geregistreerd handelsmerk van Adobe Systems Inc.
® Macintosh is een geregistreerd handelsmerk van Apple Computers Inc.